Derlikiewicz Ewa - Zaburzenia zachowania a Ĺ rodowisko rodzinne dziecka, a takie różne, Nowy folder, Martusiowe
[ Pobierz całość w formacie PDF ]
UNIWERSYTET SZCZECIŃSKI INSTYTUT PEDAGOGIKI Studia podyplomowe mgr Ewa Derlikiewicz Zaburzenia zachowania a środowisko rodzinne dziecka Praca dyplomowa napisana w Zakładzie Pedagogiki Specjalnej pod kierunkiem dr U. Morcinek Szczecin 2001 SPIS TREŚCI Wstęp ......................................................................................................... 4 ROZDZIAŁ I. ZABURZENIA ZACHOWANIA W ŚWIETLE LITERATURY ....... 5 1.1. Zakres pojęcia zaburzenia zachowania i stosowana terminologia ............................................................................................... 5 1.2. Kryteria i klasyfikacje zaburzeń zachowania ............................. 8 1.3. Etiopatogeneza zachowań nieprzystosowawczych uwarunkowanych biologicznie ................................................... 14 1.3.1. Czynniki biologiczne ........................................................ 15 ROZDZIAŁ II. RODZINNE UWARUNKOWANIA ZABURZEŃ ZACHOWANIA . 18 2.1. Rozwój dziecka w środowisku rodzinnym ................................ 18 2.2. Cechy charakterystyczne rodziny dysfunkcjonalnej .................. 20 2.3. Zaburzenia struktury a nieprzystosowanie społeczne dzieci ...... 25 2.4. Postawy rodzicielskie i ich znaczenie w życiu dziecka ............. 29 2.5. Metody nadzoru i kontroli a zaburzenia zachowania ................. 31 2.6. Zjawiska patologiczne w życiu rodziny ..................................... 33 ROZDZIAŁ III. DIAGNOZA, TERAPIA I PROFILAKTYKA ZABURZEŃ ZACHOWANIA ...................................................................................... 35 3.1. Rozpoznawanie zaburzeń zachowania ....................................... 35 3.2. Terapia i profilaktyka ................................................................. 38 PODSUMOWANIE ................................................................................ 40 Bibliografia .............................................................................................. 42 3 WSTĘP W dzisiejszych czasach bardzo często nawołuje się do kształtowania prawidłowych postaw u dzieci i młodzieży, przekształcania negatywnych w pozytywne. Jednocześnie w szkole coraz częściej spotykamy się z jednostkami odchylonymi od normy w zachowaniu. Stawiamy sobie wówczas pytanie: co jest przyczyną takiego zachowania i jak tym jednostkom pomóc. Towarzyszy temu często poczucie bezradności i niepewności w roli opiekuna odpowiedzialnego za losy dziecka. Często nie wiemy, czy zachowanie dziecka mieści się jeszcze w granicach normy, czy jest też sygnałem o początkach rozwoju zaburzeń zachowania. Aby zrozumieć problemy dziecka niezbędne jest poznanie przyczyn zaburzonego zachowania. Od chwili urodzenia dziecko poddane zostaje skomplikowanym zabiegom wychowawczym. Efekty tych oddziaływań zależą od zintegrowanego oddziaływania na dziecko różnych grup i instytucji, wśród których pierwszoplanową rolę odgrywa rodzina. To właśnie tutaj rozwijają się pierwsze wyobrażenia o własnym miejscu w życiu społecznym, tu kształtują się określane nastawienia i aspiracje. Rodzina jest i będzie niezastąpionym środowiskiem wychowawczym. Zadaniem rodziców jest wychowanie zdrowego emocjonalnie i fizycznie dziecka. Nie wszystkie rodziny umieją jednak ukształtować człowieka szczęśliwego, o adekwatnym poczuciu własnej wartości, zdrowych granicach, umiejącego być empatycznym ale i asertywnym. Istnieje wiele rodzin, które pod maską "rodziny modelowej'' świadomie lub nieświadomie ranią delikatną, rozwijającą się psychikę dziecka. Często efektem praktyk wychowawczych są zaburzenia zachowania o różnym nasileniu i objawach. Pogłębienie wiedzy z zakresu zaburzeń zachowania i jego uwarunkowań umożliwi im efektywniejszą pomoc dla wielu moich podopiecznych i ich rodzin. W pracy pedagogicznej zdobytą wiedzę pragnę wykorzystać w celu właściwego poradnictwa dla rodziców - w odniesieniu do wychowanków, pozwoli im to na wczesną interwencję i właściwe ukierunkowanie pracy terapeutycznej i profilaktycznej. Dzięki zdobytej wiedzy w swojej rodzinie preferować będę zdrowe formy opieki rodzicielskiej. Nade wszystko pragnę nieść pomoc dziecku, które jest istotą zależną od świata ludzi dorosłych i często bezbronną wobec ogromu nieszczęść i upokorzenia dozowanego od ludzi, którzy z racji wieku i pokrewieństwa są za nie odpowiedzialni. 4 1. ZABURZENIA ZACHOWANIA W ŚWIETLE LITERATURY 1.1. ZAKRES POJĘCIA ZABURZENIA ZACHOWANIA I STOSOWANA TERMINOLOGIA Pojęcie ''zaburzenia zachowania'' i jego geneza nie są rozumiane jednoznacznie. W literaturze brak jest zarówno jednolitej terminologii jak i klasyfikacji. Uwarunkowane to jest orientacją teoretyczną twórców. Współcześnie występują obok siebie, bądź stosowane są zamiennie terminy: zaburzenia zachowania, nieprzystosowanie (niedostosowanie) społeczne oraz trudności wychowawcze. Istniejący chaos terminologiczny sprawia, że trudno ustosunkować do siebie poszczególne twierdzenia. Zdarza się często, że autorzy posługują się często tymi samymi terminami zamiennie dla określenia różnych objawów oraz zespołów objawowych, z drugiej zaś te same lub bardzo zbliżone objawy opisują i klasyfikują za pomocą różnych terminów i kategorii pojęciowych. Dotyczy to zarówno kategorii ogólniejszych, jak i szczegółowych typów i rodzajów zaburzonego zachowania. Przykładem braku jednomyślności w zakresie terminologii ogólnej może być sprawa wzajemnego ustosunkowania do siebie terminów: zaburzenia zachowania i niedostosowanie (nieprzystosowanie) społeczne. Obydwa terminy bywają przez niektórych autorów rozumiane tak szeroko, że zawierają w sobie właściwie wszelkie odchylenia od normy w rozwoju dziecka, przez innych natomiast zarezerwowane są dla wyodrębnienia tylko niektórych nieprawidłowych form kontaktu dziecka z otoczeniem oraz dla oznaczenia pewnej grupy patologicznych reakcji dziecka na czynniki środowiska (H. Spionek, 1975). Termin zachowanie stosuje się do oznaczenia czynności ruchowych, pewnych reakcji fizjologicznych i wypowiedzi słownych, które można badać w sposób obiektywny, dokonać ich rejestracji i pomiaru (M. Pecyna, 1998, s. 193). Powszechnie uważa się, że zachowanie człowieka, którego uważamy za społecznie przystosowanego powinno spełniać dwie podstawowe funkcje: 1. zaspokajać potrzeby osobiste, 2. spełniać wymagania społeczne w sposób akceptowany przez dane społeczeństwo. O zaburzeniach zachowania mówi się najczęściej wtedy, gdy nie spełnia ono obydwu lub choćby tylko jednej z powyższych funkcji (A. Lewicki, 1974). Można je podzielić na trzy kategorie: takie, które wynikają z nerwicowych zaburzeń psychicznych, są to wtedy zachowania nie wykraczające poza granice codzienności ludzkich problemów i takie zachowania, które wynikają z nieprawidłowej osobowości, zwłaszcza psychopatii, czyli osobowości aspołecznej (J. Formański, 1998, s. 35 ). Zakres tak pojmowanych zaburzeń jest bardzo szeroki, obejmuje się bowiem tym terminem zarówno zjawiska psychopatologiczne, jak i formy zachowań, których nie można zaliczyć do żadnej 5 kategorii psychopatologicznej (np. agresja związana z silną frustracją u ludzi fizycznie i psychicznie zdrowych). Niektórzy autorzy ograniczają zakres pojęcia zaburzenia zachowania tylko do form zachowań występujących u ludzi fizycznie i psychicznie zdrowych, lecz wykazujących reakcje i postawy aspołeczne. J. Konopnicki definiuje zaburzenia zachowania jako odchylenia od normy rozumianej jako zasady moralne, obyczaje i zwyczaje przyjęte w danym środowisku. Stopień odchylenia od tej normy będzie świadczył o sile, czy też natężeniu zaburzenia. Autor obejmuje tym terminem najlżejsze zaburzenia jakimi są trudności w nauce, jak i najcięższe, jak nerwica czy przestępczość. Zaburzenie jest dowodem zmian, jakie musiały nastąpić w psychice dziecka, jest ono wynikiem zachwiania równowagi pomiędzy środowiskiem i organizmem (J. Konopnicki, 1964). Termin zaburzenia zachowania - chętnie ywany w piśmiennictwie psychiatrycznym, psychologicznym i pedagogicznym określa wszelkie rodzaje zachowań naruszających porządek społeczny, niezależnie od tego, czy już powodują konflikt z prawem czy nie. W węższym znaczeniu rozpoznanie to znajduje zastosowanie w celu określenia " (...) niepsychotycznego zespołu zachowań dzieci i młodzieży, który stanowi odchylenie od oczekiwanego, zgodnego z ogólnie obowiązującymi normami zachowania społecznego. Dotyczy to więc konkretnie zachowań w różnym stopniu aspołecznych, antyspołecznych i przestępczych. W takim zachowaniu zawarty jest element pewnej trwałości czy może raczej długotrwałości, jednak z możliwością (przynajmniej w większości przypadków) różnego stopnia poprawy, a nawet normalizacji " (H. Sulestrowska, 1989, s.118). Badacze problemu ciągle podejmują próby uściślenia definicji oraz wypracowania kryteriów zaburzeń oraz bardziej zróżnicowanego określenia ich typów i rodzajów. Problematyka zaburzeń zachowania została również uwzględniona w dwóch najbardziej aktualnych źródłach klasyfikacji, tj. DSM - IV i ICD - 10. Pierwsze z nich to Diagnostyczny i Statystyczny Podręcznik Zaburzeń Psychicznych opracowany w roku 1994 przez Amerykańskie Towarzystwo Psychiatryczne, drugie obowiązujące obecnie w Polsce to Międzynarodowa Statystyczna Klasyfikacja Chorób i Problemów Zdrowotnych - rewizja 10. Według DSM - IV pojęcie " zaburzenia zachowania" oznacza uporczywy i powtarzający się wzorzec charakteryzujący się zachowaniem aspołecznym i buntowniczym. Zaburzenia zachowania są czymś więcej niż dziecięcą złością czy buntem - są względnie trwałym i społecznie nieaprobowanym nawykiem (M. Pecyna, 1998, s. 195-196 ). ICD - 10 definiuje wymienione zaburzenia następująco : " Zaburzenia zachowania cechują powtarzające się i utrwalone wzorce zachowania dyssocjalnego, agresywnego lub buntowniczego. W skrajnej formie, takie zachowanie powoduje poważne przekroczenie oczekiwań i norm społecznych dla danego wieku i tym samym jest czymś więcej niż zwykłą dziecięcą złością lub młodzieżową buntowniczością. Izolowane działania dyssocjalne lub przestępcze same w sobie nie stanowią podstawy do rozpoznania, które implikuje trwałość wzorca nieprawidłowych zachowań. 6 [ Pobierz całość w formacie PDF ] |